Dnevnik, nedelja, 23. januar 1983. godine
Nastavak komentara i citata iz Krležinog govora 1950. godine.
Ne mogu odoleti a da ne citiram još nekoliko momenata iz govora Krležinog 1950. godine pod naslovom „O parlamentarizmu i demokraciji kod nas“ koji je preštampan u „Književnosti br. 12 od 1982. godine i koji sam komentarisao juče.
Krleža na jednom mestu kaže:
„(...) Tridesetitri godine minule su od lenjinske provale vulkana godine 1917., a da se do danas nije još pojavio pjesnik toga imena i tog perioda. (...)“
Ja držim, međutim, da se pojavio. Pojavilo se dosta pesnika, ali su svi oni umrli ili u progonu ili u emigraciji. Bili su ubijeni ili su izvršili samoubistvo.
Krleža zatim veli:
„(...) Pa ipak, eto, danas nakon dugih šest godina te teške i krvave borbe, Lenjinovo ime uzdiže se nad Evropom kao sunčana ploča, krvava još i mutna od tmine svitanja, ali nesuzdrživo gigantski raste, kao jutarnja svjetlost iz minute u minut.
Iz naše mladalačke, romantične perspektive“ komentariše Krleža svoj nekrolog nad mrtvim Lenjinom iz „Borbe“, januara 1924. godine, „Lenjin je u jednom jedinom trenutku bacio ad acta sveukupnu evropsku političku i kulturnu tematiku, i u svjetlosti lenjinske logike sve su nam naše vlastite bijedne, politikantske, socijalno-demokratske i liberalne provincijalne pojave postale smiješne i bespredmetne, i koliko god je to grubo, treba da se kaže: glupe! (...)“
Eto kako ideologija jednu takvu pamet, jednu takvu logičku prodornost, koju je Krleža inače uvek pokazivao kad god politika nije bila u pitanju, može da pretvori u retoričnu fanfaru, koja ne samo da je prazna već i duboko, opasno, nemoralno pogrešna, jer sva ta kulturna tematika koju je Lenjin bacio ad acta, bila je zapravo sve ono najbolje i najplemenitije što je građanska civilizacija dala. Lenjin nije bacio ad acta njene mane, bacio je njene vrline.
Krleža zatim kaže:
„(...) Nikada se još dva svijeta nisu tukla sa tako jasno otvorenim vizirima, čelom u čelo, licem o lice, kao što se u naše dane biju s jedne strane burza, kapital, zlato, dionice i personalni Gospodin Bog, a s druge strane naučni principi i Istina, jasni kao dva puta dva četiri. (...)“
To u svom govoru od pedesete navodi Krleža članak u „Novoj Evropi“ od 1. 12. 1922. godine, povodom slučaja Jurija Kerešovića. Krleža govori o lenjinskoj istini kao istini koja dokazuje da su dva puta dva četiri, o istini na bazi naučnih principa koja se bori protivu laži, berze, kapitala, zlata, deonica i personalnog gospodina Boga, kojeg negde u toku tog članka naziva u stvari „živim Bogom“.
A pravu istinu o toj istini dva puta dva je četiri, dao je Orvel kada je svog junaka naterao da kaže da je dva puta dva pet. O toj istini, o toj novoj socijalističkoj istini, po kojoj je dva puta dva pet, bez obzira što je inače u normalnom životu dva puta dva obično četiri, o toj istini Krleža je tek počeo govoriti u svojim kasnim danima, kada ga je toj istini približila smrt i njegovo vlastito razočarenje. Čovek se pita zašto uvek smrt treba da otvara ljudima oči i zašto se razočaranost čuva samo za one godine kada se više od nje ne može ništa učiniti.
Krleža dalje kaže:
„(...) U pitanju samoodređenja jednog naroda nas, po Lenjinu, interesuje ili, bolje, trebalo bi da nas interesuje prije svega - i jedino – „samoodređenje proletarijata unutar jednog naroda“. (...)“
Dakle, trebalo bi da nas interesuje, odnosno komuniste da interesuje, jedino interes jedne manjine. I to on govori onda 1935. godine, navodeći to u svom govoru pedesete kada je taj proletarijat sačinjavao zanemarljivu manjinu u Jugoslaviji. On govori to u ime demokratije, komunističkog shvatanja demokratije, a zapravo u ime despotije u kojoj se pitanje samoodređenja svodi na najuži interes jedne apsolutne manjine unutar jedne nacije. To je Lenjinov, dakle, princip koga Krleža 1935, pa ponovo 1950. godine podržava.
I najzad Krleža se podseća da je na inauguralnoj adresi Prve internacionale Marks u pitanjima vanjske politike preporučivao direktivu moralnu, tj. da bi najbolje bilo kada bi se narodi pridržavali načela da se proglase jednostavni zakoni morala i prava kakvi upravljaju u odnosima pojedinaca koji bi isto tako trebalo da budu osnovnim zakonima u odnosima međunarodnim.
I sada u kakvoj moralnoj vezi, u kakvoj logičkoj vezi, u kakvoj zdravo-pametnoj vezi, stoji sve ovo što je Krleža do sada branio, prema ovoj Marksovoj tezi? Ako je moral to što Marks kaže, onda nije moral ono što Krleža brani.
Danas, na mom blogu (http://www.blogz.t-com.me/blogovi/gundjalo/index.php), pisao sam ovako:
ReplyDeleteNa danasnji dan, prije 80 godina, rodjen je Borislav Pekic, jedan od najznacajnijih ( a po mom misljenju i najbolji) pisaca XX vijeka na juznoslovenskim podrucjima. I dok bi svaka normalna drzava bila srecna da oboljezi da je takav pisac imao bilo kakve veze sa njom, Crna Gora, zemlja Pekicevog porijekla, rodjenja i jednog dijela zivota ne oglasava se.Informacija ce se mozda provuci na kakvom „vremeplovu“ pred Dnevnik i to je to.
Pekic je pisac sa nevjerovatno obimnim, raznovrsnim i kvalitetnim opusom.Najpoznatiji je kao romanopisac.Medjutim, njegove radio-drame godinama su emitovane po evropskim radio stanicama.Scenarija za TV drame cesto su ekranizovan, a velikog uspjeha imao je i kao pisac scenarija za filmove koji su, nerijetko, bili nagradjivani.Jedno vrijeme, za Londonskog zivota, imao je i svoju emisiju na BBC-u.Izuzetno je uticajan na generaciju pisaca koja stvara od 1990. na ovamo.Prvedodjen je i objavljivan na mnogo stranih jezike. Autor je i “Zlatnog runa“, djela koje ne zelim da sputam bilo kakvim knjizevnim klasifikacijama.Ko je citao bice mu jasno o cemu pricam.
Tek poslije njegove smrti Srbija je postala svjesna njegovog znacaja, pa danas imaju skole i nagrade sa njegovim imenom, cesto je citiran, a njegov uticaj mladji pisci sa ponosom isticu. Mi, ni poslije skoro dvije decenije od Pekiceve smrti, nismo prepoznali njegov znacaj i njegovo mjesto u Crnogorskoj kulturi. A to je velika steta. No, za Pekica je potrebna zestoka citalacka i intelektualna kondicija.A mi smo, sa tom kondicijom, malo tanki.
Dragi Gundjalo,
ReplyDeleteHvala na lepim recima i divnom opisu Pekicevog opusa. Po mome misljenju prave vrednosti ne mogu da propadnu i njihovo vreme dolazi kad-tad. Mladji ljudi ga sve vise citaju i to je najglavnije.
Srdacno Vas pozdravljam.