Političke sveske XXXXVIII deo

Službeni glasnik 2012, Copyright © Borislav Pekić
Političke ideje i komentari XXXXVIII deo 1956. godina

§19) Ideje i ideali.

Političar bi trebalo da bude nepoverljiv prema idealima, jer se ovi, i prema svom poreklu i prema svojoj prirodi, odnose na one subjektivne težnje duha, kojima ništa ne može garantovati racionalnost. (Čak ni ostvaren ideal još uvek ne dokazuje njegovu opštu nužnost niti obezbeđuje onu skladnost sa ontološkom evolucijom, koja ga ima učiniti trajnim u smislu nadživljavanja.) Jer zaista, kakav je mehanizam sticanja onih prevalentih opsesija, koje mi zovemo svojim idealima?

Kada bi ljudi mogli da rekapituliraju onaj grubi sticaj okolnosti, što se skrpio sâm sobom u vulgarnu matericu njihovih ideala: kakva u pravo vreme kazana reč, neka opskurna knjižica, događaj koji je uznemirio naše emocije, taština, inat čak kasnije odeven u nevino belu odeću čistih ideala – kada bi, kažem ljudi mogli da spoznaju svu mizerabilnu ništavnost postanka onoga čemu se dive, uobražavajući da su to stvorili iz svoje vlastite refleksije, uvideli bi da idealni, nešto isto toliko sumnjivo neidealno i egoistično koliko i drugi, interesi, ne nose u sebi, sami sobom, nikakvu opštu i idealnu istinu.

U njima mišljenje ne učestvuje drukčije nego da ih izvede. Umesto da ih stvori, ono tek iz njih stvara. Svedeno na tehničku ulogu, mišljenje preuzima odgovornost za nešto u čijem stvaranju nije bilo konsultovano. Ono što bi političar, umesto slučajnih ideala imao da sledi, trebale bi da budu nužne ideje, koje bi se dvostrano podudarale za racionalnim: u mišljenju i biću.

§20) Vođa.



On ne sme da bude fanatik, ali mora da izaziva fanatizam; ne smejući da bude poverljiv, on mora da uliva poverenje; svoju samostalnost može on da sačuva samo uzgajanjem sopstvene samosvesti; umesto srca moraju biti otvorene njegove uši; umesto ruku njegov razum; on mora spoznati svoju volju pre nego što pokuša da je naturi drugima; volja po sebi nije nikakva vrlina, tek cilj oplemenjuje ono što je po sebi obična ćud; on je bezličan, ali on mora da se kloni ispoljavanja ove vrline koja je Robespierrea stala popularnosti; on je dvopolan:

unutra skeptik spolja dogmatik; on ume da svoje misli čuje i prihvati od drugih kao savete, jer ništa ne privezuje koliko korišćenje tuđe pameti; on je glumac koji igra svoj sopstveni život; on zna važnost trenutka i nikad ga ne propušta, ne zakašnjava i ne istrčava ispred njega; u svakom trenutku on je ono što treba da bude; on, pošto ima sredstava, ume rafinirano da laska ne obavezujući se; on ume da upregne svaku emociju u kola svoje moći: jedno pored drugog služe mu mržnja, strah, ljubav i divljenje;

odlučan, pravovremen, nemilosrdan kad treba da udari; strpljiv, pritajen, ravnodušan kad treba; inače on je običan čovek (znajući šiparičku strast plebsa i buržuja prema pričicama iz domaćeg života) na neobičnom položaju (znajući isto toliko njihovu strast prema obožavanju); on je čist um koji se služi sredstvima srca; ali isto tako on je prvi i najveći rob one ideje u ime koje čini druge robovima.

§21) Totalitarizam i individualistički romantizam.

To je problem supremacije celine nad delovima ili obratno – delova nad celinom; međutim, ovako alternativno opisan, on je nerešiv, jer celina koja bi ispunjavala funkcije svojih posebnih delova, morala bi da u svom mehanizmu već sadrži te iste, premda uveličane, funkcije, koje se u delovima javljaju kao nužnost a u svojoj celini uzimaju iz sebe svoju slobodu.

Totalitarizam tako postaje rđavom alegorijom ljudskog individualizma. Totalitarizam levo i desnohegelijanskog tipa, preveden u fašizam i boljševizam znači prosto podizanje individualne nužnosti na stepen opšte slobode. Jedna totalna i opšta sloboda izvedena iz neslobodnosti svojih delova ne znači i slobodu za delove, nego za apstraktnu celinu, koja predstavlja jedno mehaničko organizovanje slobode.

Sa druge strane, delovi koji bi hteli da razvijaju slobodu mimo celine, razvijali bi se mimo sebe, što je očevidno nemoguće, jer deo je celina i samo tim deo što je i celina. Individualizam je nemoguć samom konstitucijom celine. Istorijski, on nigde i nije postignut (dok je totalitaristička misao imala svoje istorijske manifestacije. Ako ništa drugo, samo ova činjenica bila bi dovoljna da se odbaci svako nastojanje za daljim istraživanjima individualizma, i da se sva buduća uređenja traže u totalitarističkim varijantama.

Međutim, postoji jedan individualizam koji sebe penje do totalnosti, koji sobom postaje ta totalnost i izvršenjem svojih individualnih funkcija izvršuje i funkcije te totalnosti: samo u racionalnoj individualnosti koja je racionalna nužnost treba tražiti onaj politički most između pojedinačnog i opšteg, između čoveka i države, između nužnosti delova i one celine koju ti delovi kao svoju najvišu slobodu ostvaruju.)

Racionalni totalitarizam istavljen prema vulgarnom obesmrćenju države fašista i naivnom usmrćenju države komunista, razvija ideju opšteg koja nije bezuslovno vezana za ma koji državni ili ekonomski organizam, za ideju čije forme bivaju preobrazovane, menjane, zadržavajući kao jedinu konstantu sebe kao slobodu razvijenih posebnih nužnosti.

(Nepotrebno je uzimati Državu kao jedini regulator opšteg, kao jedino opšte, kao jedini totalitet, najzad kao jedinu slobodu.)

Sub specie aeternitatis: opšte načelo od koga i sa koga se moraju uzimati problemi odnosa jedinke i društva, ako hoćemo da ovi problemi budu racionalno a ne samo stvarno rešeni. Prvo političko pitanje je filosofsko i poslednje filosofsko je političko.
Izmirenje individualizma i totalitarizma je neka vrsta individualnog totalitarizma u kome se individualno razvija u totalno iz sebe i totalno vraća u individualno po sebi. Autokreativna totalnost je i po tome totalnost što kreira nužno u sebi one individualnosti koje će razvijati njene odredbe i biti instrument njenog totaliteta.

Autokreativna individualnost je to i po tome što kreira nužno u sebi one totalnosti koje će ispoljavati njene odredbe i biti instrument njenog individualiteta. Individualno se ovde ima kao mogućno koje je izvedeno iz slobode.

Totalno se ovde ima kao sama ta sloboda koja je nužna. transpozicija slobode u oblast nužnosti, to je uvlačenje totalnosti slobode u njenu pojedinačnu nužnost, oslobođenje slobode, delatnost slobode na svom razvijanju, jednom rečju drama samoslobode koja iscrpljuje sve pojedinačne nužnosti svog postanka.

 Totalno može biti izvedeno samo kroz individualno. individualno može biti postignuto samo kroz totalno i kao njegovo vršenje. Strogo uzevši jedna individualnost koja sobom uspostavlja totalitet, nije drugo do sâm taj totalitet u svom racionalnom dejstvu.