Godine koje su pojeli skakavci III tom –CIX deo

Godine koje su pojeli skakavci III tom –CIX deo 

Copyright © 2013 ovog izdanja LAGUNA, Copyright © 1991 Borislav Pekić 

Uspomene iz zatvora ili antropopeja (1948-1954) 
Moral „hladne lisice” i moral „toplog zeca” 

Za određivanje modela jednog morala – na slobodi kao i na robiji – važno je ustanoviti preovlađujuću tendenciju u tri bitna psihološka polja:


1. zvaničan i nezvaničan odnos zajednice prema krivici i krivcu;
2. odnos krivca prema drugom krivcu i njegovoj krivici;
3. odnos krivca prema vlastitoj krivici.

Razmotrimo ih redom, na robiji i na slobodi, imajući uvek na umu da govorimo o našim političkim krivicama, našem vremenu, našoj zemlji.

1. Zvaničan i nezvaničan odnos zajednice prema krivici i krivcu 

 Što se zvaničnog odnosa tiče, taj je svima dosta jasan. On se ispoljavao, posredovan programom Partije, kampanjama gleichschaltovane štampe i revolucionarnom procedurom njenih sudskih tribunala „narodne provenijencije”, najpre u neobuzdanom, klasnim i oportunističkim razlozima inspirisanom proširenju pojma „političke krivice”, zatim u neprimereno oštrim kaznama za nju i brutalnom režimu njenog izdržavanja po našim robijašnicama, najzad u odnosu prema osuđeničkim porodicama, kao i osuđenicima posle izlaska iz zatvora.

Zadržimo se na ovom odnosu i kao ilustraciju upotrebimo kolektivnu odmazdu prema familijama konfiniranih golootočana, te prolongiranu retribuciju prema njima posle puštanja na slobodu. Porodice im behu bojkotovane, mnogi bliži članovi, čak i ako nisu uhapšeni, ili su hapšeni pa pušteni, behu otpuštani s posla i podvrgnuti konstantnom progonu, šikanama i zlovolji, nagoveštavajući gorko iskustvo što čeka njihove srodnike kad i ako budu na kopno vraćeni (jer neki nikad nisu).

Žene informbirovaca prisiljavane su da se odriču muževa, i obrnuto, ređe, muževi zatvorenih žena – ali najčešće sve to i ne beše nužno, jer su na Golom otoku bili oboje – što kod drugih, „desnih” političkih krivica, nije bio slučaj. Ako je i bio, otpor je neuporedivo veći. Jedini slavni uzorak usrećio nas je odmah nakon rata javnim odricanjem ćerke generala Mihailovića od oca, premda, očevidno, odgovoran nije bio nikakav spoljni pritisak, već slobodna volja politički opredeljene osobe.
Pojedinačni, usamljeni primeri čovečnosti – najčešće tajni – ne mogu se uzimati kao merilo. Srcu su se podavali kuražni pojedinci na svoj rizik. A što šikaniran nije drug general Peko Dapčević, iako mu je rođeni brat, Vlado Dapčević, kao ubeđeni informbirovac uhapšen, ne pitajte mene.

Ono što nas interesuje jeste poreklo ovakvog tretmana, nepoznatog normalnom građanskom svetu. Ne barem u takvom vidu. Podozrenje prema porodici kriminalca i na zapadu postoji, ali je ono najčešće, pomalo i hipokritski, skriveno iza hrišćanskog saučešća. Žena ubice se s posla ne otpušta, ali se na ženu konfiniranog irskog teroriste, u najmanju ruku, motri.


To je poreklo jasno. Ono je u opštoj psihozi straha i mržnje indukovanoj od vlasti. U odnosu na IB, domaće orwellovske seanse kolektivnog ispoljavanja mržnje i vežbe u pljuvanju nisu trajale nekoliko minuta, nego su se produžavale danima i mesecima. Informbirovci su i nakon odležane kazne, nakon tzv. revidiranja, odnosno raskajavanja, pa možda i obećane kolaboracije, ostali neprijatelji kojima se ne veruje i nikad se verovati neće. Neće ni kada njihovog „patrona”, Sovjetskog Saveza, ovakvog kakav je, jednom nestane.