Copyright © 2013 ovog izdanja LAGUNA, Copyright © 1991 Borislav Pekić
Uspomene iz zatvora ili antropopeja (1948-1954)
Zatvor kao civilizacija
Definisati jednu civilizaciju nije lako, osim ako je kao Rousseau svedemo na razliku između prirodnog i veštačkog (društvenog) stanja humaniteta, izvedemo iz nje moralna načela koja nas jedino zanimaju, a onda noge stavimo u lavor hladne vode i stvar zaboravimo.
Hegel je, svakako, dobro uočio istoričnost pojma civilizacije, njihovo nastajanje, razvijanje i propadanje u vremenu definisanom ljudskom merom, iako je, kao filosof istorije, a ne njen antropološki pragmatičar, u celoj povesti pronašao samo četiri stanja podobna da nose naziv posebnih civilizacija – istočnjačku, grčku, rimsku i germansku (tevtonsku).
Jedan od najoriginalnijih umova na tom polju, Oswald Spengler, označiće civilizaciju kao „sudbinu svake kulture”, kao kristalisanje njenog razvoja u stazis i smrt. (U tom pogledu, zatvorska zadovoljava kriterijum, jer se principi njenog postojanja već stolećima nisu menjali, a i morfološki se već odavno nalaze u stanju potpune razvojne nepokretnosti.)
Filosofija istorije od koje potrebnu definiciju očekujemo iscrpla je već s Berđajevim sve tradicionalne kognitivne izvore na kojima bi ta definicija morala da počiva. Antropologija, zasnovana na empirijskom posmatranju raspoloživih uzoraka, popunila je prazninu koju su ostavili teoretičari istorije i danas je, kao što svedoči Toynbee, traženu definiciju nemoguće dobiti bez pomoći njenih zaključaka.
I naša se metoda u ovoj knjizi zasniva isključivo na antropološkom posmatranju, pa naslov „Živeo sam među njima” nema za cilj da kaže samo kako sam i ja bio robijaš nego da ukaže na to kako na robiju kao takvu gledam.
„Meru mutacije primitivnih društava u civilizacije”, veli Arnold Toynbee, „daćemo u razlici između dve vrste društava koja postoje jedno pored drugog.” (A. Tojnbi, Istraživanje istorije, Prosveta, Karijatide, Beograd 1970, I knjiga, str. 91.)
U našem slučaju u razlici između zatvorske civilizacije i civilizacije slobodne realsocijalističke zajednice. Činimo to bez zle premisli ili namere, prosto stoga što smo u njoj živeli i što je od svake druge bolje poznajemo. Upoređivanje sa drugim varijantama evropske civilizacije dalo bi možda slične rezultate, ali to ostavljamo njihovim poznavaocima, onima što u njima žive.
„Ova razlika nije u postojanju ili nepostojanju ustanova, jer su ustanove, budući nosioci bezličnih odnosa iz kojih se sastoje sva društva, atributi celog roda i prema tome zajedničke osobine obe vrste.” U prevodu na našu temu, Toynbee hoće da kaže kako razlike, ako postoje, ne treba tražiti u egzistenciji ustanova, odnosno izvesnih ustaljenih društvenih mehanizama, jer bez njih nijedna zajednica nije moguća, socijalistička kaogod i zatvorska, nego u prirodi, ciljevima i funkcionisanju tih ustanova.
„Primitivna društva”, veli on dalje, „imaju svoje karakteristične ustanove:
– ó, i njegovo kruženje
– totemizam i egzogamiju
– tabue
– inicijacije mladih
– klase zasnovane na godinama starosti
– odvajanje polova u odvojene društvene nastambe.”
Većinu zapažamo i u robijaškom životu, premda ovde imaju druga imena, a ponekad se i u modalitetu nešto razlikuju.
No comments:
Post a Comment