Život na ledu L 257 deo

 

Život na ledu L 257 deo, Službeni glasnik, Copyright © Borislav Pekić

Petak, 11. novembar 1983. godine

Oslobođenje od ekonomije, a ne oslobođenje ekonomije

(Povodom novog Bratićevog pitanja 7a za „Književnu reč“.)

Trebalo bi najpre definisati građanski moral i od te definicije razviti zatim belešku koja sledi. Za ovu priliku mogao bi se građanski moral označiti kao zatvoren sistem duhovnih regula čija primena zavisi od individualne svesti, a njegova vrednost se određuje prema tome kakvu ličnost stvara.

Naravno da on u svom funkcionisanju određuje tip i vrstu odnosa prema drugim jedinkama te zajednice, pa tako u opštem smislu i u krajnjoj konzekvenci i moralni status te zajednice.

Ali je, međutim, njegova primarna funkcija više obeležena luteranskim stavom po kome je važnije šta si – nego šta činiš, jer ono šta si određuje šta ćeš činiti, a to šta ćeš činiti još uvek ne određuje to što jesi.

Kada bi se socijalistički moral mogao definisati, kao u prvom redu društveni moral iz koga zatim slede individualni morali, odnosno, taj društveni moral raspoređen po jedinkama, članovima društva, društveno je ovde pretežno nad pojedinačnim i ono što je pojedinačno, u moralnom smislu, to se izvodi iz društvenog.

Međusobni odnosi jedinki u takvom jednom socijalističkom društvu baziraju se na opštim koristima koje od tih odnosa društvo mora da ima, a tek potom dolaze eventualne koristi koje bi mogle imati pojedinci.

S prvom se od slobode ličnosti ide prema slobodi društva, u drugom slučaju se misli da će tek slobodno društvo osloboditi individualnost.

Međutim pošto se pod slobodnim društvom u socijalističkim doktrinama ne podrazumeva skup slobodnih pojedinaca, već sloboda društva nad pojedincima, dakle primenjeni princip važnosti opšteg nad pojedinačnim, već i u teoriji zasnovana na podređenosti jedinke, u praksi se ovakav socijalistički moral svodi na totalitarizam.

Nastojanje marksista da duhovno oslobođenje izvedu iz ekonomskog - ne uspeva, zato što nije reč o tome da se oslobodi čovečanstvo, čovekova ekonomija, nego da se čovek oslobodi od ekonomije, uz koju ga je prikovala materijalistička civilizacija i u svom kapitalističkom i u svom socilaističkom aspektu.

Kada kažem - osloboditi od ekonomije, naravno da ne mislim na potpuno oslobođenje od svake proizvodnje materijalnih dobara, premda mislim na znatno njihovo ograničenje,

u stvari ono što hoću da kažem jeste da je ovde reč o oslobođenju od totalne zavisnosti od ekonomije, dakle od toga da ta ekonomija određuje našu duhovnost, našu moralnost i ono što nas čini ljudima. Ukratko, čovek može sedeti na stolici iako je ona materijalno dobro, ali on ne sme zavisiti od stolice.

Ta stolica ne može određivati i ne sme određivati njegovu ličnost, a ona to, naravno ovo je metafora, čini i u kapitalističkom i u socijalističkom društvu. Posed je samo najrašireniji, najpopularniji, a pritom i najopasniji oblik u kome se manifestuje to ropstvo ekonomskim principima materijalističke civilizacije.

 On ima težnju da ekonomiše i sve druge odnose koji bi u načelu morali da budu izvan ekonomske sfere. On se prenosi u duhovnu sferu kao posedovanje moći, kao posedovanje ljubavi, kao posedovanje drugih oblika, među njima čak i saznanje.

Svetu je, dakle, potrebna jedna duhovna evolucija koja bi izmenila sve fundamentalne pretpostavke života, u predhodećim revolucijama jedino varirane.

Ove beleške mogle bi poslužiti za odgovor na jedno od Bratićevih pitanja, koje bih ja sastavio, da bih mu mogao govoriti o problemu poseda, o problemu ekonomije i problemima materijalističke civilizacije, verovatno u vezi sa Zlatnim runom.

Pitanje koje bi verovatno došlo umesto Bratićevog sedmog pitanja glasilo bi otprilike ovako:

„Pored ostalog ja vidim u Runu analizu i kritiku materijalističke civilizacije, materijalističkih i racionalističkih pogleda na svet, duha utemeljenog na posedu i posedovanju kao i građanskog morala. Koliko sam u pravu?“

Na kraju mog odgovora valja dodati jednu vrlo važnu frazu. Upravo zato je na planu značenja VII knjiga Runa od ključne važnosti. Ona metaforički opisuje mitski momenat u kome se čovečanstvo, oličeno u Noemisu, Simeonu, odvojilo od duhovnog Arga,

za čijim veslima su bogovi i heroji, i uputilo Trakijom, u metafori i u opisu poistovećenom sa Hadom, prema svojoj naopakoj istoriji i civilizaciji da taj Argo bez nas ode po Zlatno runo Tajne, taj Argo naših boljih, propuštenih mogućnosti.

I potraga za Zlatnim runom svih Simeonovih potomaka, odnosno Noemisovih potomaka, nije ništa drugo do žudnja za propuštenom šansom, nemiran san o pravom životu osuđenika na besmislenu smrt.